Dinsdag 1 april 2025
Vanuit Rome vertrekken we voor een korte rit naar het schilderachtig gelegen stadje Cerveteri, nog omringd door deels Etruskische muren. We maken verder kennis met deze beschaving in de reusachtige necropool van Banditaccia, door de archeologen herschapen in een idyllische landschapstuin. We rijden verder naar het stadje Bracciano, gelegen hoog boven het gelijknamige meer, waarvan de perfecte cirkelvorm de vulkanische oorsprong verraadt. Na de vrije lunch bezoeken we het kasteel. Uit de muurschilderingen in de stijl van Pisanello spreekt het nieuwe landschapsgevoel van de renaissance. Tenslotte wandelen we rond in het stadje Sutri waar de rijke archeologische resten – Etruskisch, Romeins en middeleeuws – alweer in een harmonische tuin worden gepresenteerd. In de regionale hoofdstad Viterbo nemen we onze intrek in het hotel en genieten we van een gezamenlijk diner.
Woensdag 2 april 2025
We ontdekken Viterbo te voet. In het nog grotendeels intacte middeleeuwse stadje verbleven talloze pausen die om een of andere reden Rome moesten ontvluchten. Op elk plein lieten ze een fraai versierde fontein oprichten. Het woord ‘conclaaf’ vond in Viterbo zijn oorsprong. We bezoeken o.a. het Priorenpaleis met mooie maniëristische fresco’s en de wijk San Pellegrino die vaak fungeerde als decor voor historische films. In de namiddag rijden we naar het grootse paleis van Caprarola. Hier heerste Alexander Farnese, de Grote Kardinaal, neef van Paulus III. Zijn hofarchitect Vignola bouwde bovenop een vijhoekig fundament de meest volmaakte maniëristische residentie, rijk versierd door een leger waardevolle kunstenaars. Elke ruimte illustreert een bepaald thema dat meestal erg diepzinnig werd uitgewerkt. Zowel het zomer- als het winterappartement is telkens met een passende tuin verbonden. Diep in het bos verscholen ligt echter nog een sprookjesachtig paviljoen waar de kardinaal zich in afzondering kon terugtrekken. Op de terugweg naar Viterbo bezoeken we de grote abdijkerk San Martino al Cimino, gebouwd door de Cisterciënzers in de voor hen zo typische uitgepuurde vroeggotische stijl.
Donderdag 3 april 2025
We vertrekken vroeg naar het pittoreske stadje Tuscania, nog helemaal omringd door een middeleeuwse muur. We bewonderen enkele paleizen en kerken, maar de echte glorie van het stadje ligt op een heuvel net buiten de muur. San Pietro en Santa Maria Maggiore zijn twee grote, gaaf bewaarde romaanse kerken, met een rijke schat aan beeldhouwwerk en muurschilderingen. Ze behoren tot de belangrijkste romaanse gebouwen van Italië. Ook het stadje Tarquinia bezit met de Santa Maria del Castello een fijne rijkversierde romaanse kerk. Na de vrije lunch bezoeken we het laatgotische paleis Vitelleschi dat als Etruskisch museum is ingericht. Op een hoogvlakte buiten de stad ligt de zeer merkwaardige necropool van Monterozzi waar men tientallen beschilderde grafkamers heeft vrijgelegd. Het is het grootste schilderkunstige ensemble dat van de Oudheid bewaard bleef. Tenslotte bezoeken we nabij het dorp Capalbio de wonderbaarlijke tuin van Niki de Saint-Phalle. De kunstenares heeft hier, tijdens een jarenlang verblijf en met de hulp van haar man Jean Tinguely, de 22 kaarten van het Tarotspel uitgebeeld. Zowel in kleurenpracht als in rijke inhoud is deze tuin een waardige moderne tegenhanger van de maniëristische kunstwerken die we op deze reis ontdekken.
Vrijdag 4 april 2025
Het mooie dorpje Bagnaia bezit met de Villa Lante een van de prototypes van de renaissancetuin. Kardinaal Gambara liet hem aanleggen door enkele van de kunstenaars die ook in Caprarola aan het werk waren. Voorbij de hoge Ciminoberg bereiken we het al even mooie dorp Vignanello, dat eveneens kan bogen op een paleis met aansluitende tuin uit de renaissance. We lunchen samen in een typisch restaurantje. Vervolgens rijden we naar het dorp Bomarzo, dat in ons taalgebied bekendheid verwierf o.a. door het werk van Hella Haasse. De kunstzinnige condottiere Vicino Orsini liet vanaf 1552 de vallei aan de voet van het kasteel bevolken met een hele reeks bizarre, mysterieuze scheppingen die aan de tuin – onterecht – de naam bezorgden van Giardino dei Mostri, tuin van de monsters. Nergens komt de geest van het maniërisme zo tot zijn recht als tijdens een wandeling door deze deels verwilderde tuin. Via de vallei van de Tiber rijden we naar Tivoli. De entree in het stadje, door de gigantische travertijn-steengroeven en met zicht op de grote waterval van de Aniene is spectaculair. We installeren ons in het hotel en genieten daarna samen van een diner in de stad.
Zaterdag 5 april 2025 Subiaco, Tivoli (Villa d’Este, Villa Gregoriana)
Diep in de Sabijnse bergen ligt het stadje Subiaco. In het kloofdal van de Aniene, waar nog enkele muren herinneren aan de reusachtige villa van keizer Nero, verrees, rondom de grot waar Benedictus zich had teruggetrokken, een indrukwekkend klooster. De chaotisch boven en onder elkaar gelegen ruimten bevatten een schat aan middeleeuwse muurschilderingen, waaronder het oudst bekende portret van Franciscus van Assisi.
Terug in Tivoli komen we, net als Franz Liszt en zovele anderen, onder de charme van de honderden fonteinen en waterspuwers van de Villa d’Este, maar niet na eerst het paleis te hebben bewonderd dat kardinaal Ippolito d’Este, een zoon van Lucrezia Borgia, tijdens de tweede helft van de 16de eeuw liet inrichten. We lopen door het middeleeuwse stadscentrum en bezoeken o.a. de romaanse San Silvestro met interessante muurschilderingen. Onderaan het schitterend gelegen Romeinse tempeltje van Vesta strekt zich het grote, 19de-eeuwse park van de Villa Gregoriana uit. De liefhebbers kunnen het wandelpad volgen dat in de vallei afdaalt en verrassende uitzichten biedt op de watervallen.
Zondag 6 april 2025
We beginnen onze dag in het beroemdste tuin- en paleiscomplex dat de Oudheid ons naliet, de Villa Adriana. In de vlakte onder Tivoli liet de meest sympathieke van alle Romeinse keizers, Hadrianus, een luxueuze zomerresidentie bouwen. Die besloeg niet minder dan 300 ha. De keizer zelf zou de plannen uitgetekend hebben. De residentie inspireerde talloze tuinarchitecten uit de moderne tijd. In het stadje Palestrina werd een reusachtige Romeinse tempel door de familie Barberini omgebouwd tot zomerpaleis. Het herbergt vandaag een rijk archeologisch museum. Topstuk is een uitstekend bewaard mozaïek uit de 1ste eeuw v.C. dat het idyllische landschap van de Nijl oproept. Maar ook de half ondergrondse resten van de tempel zijn zeer merkwaardig.
Vervolgens houden we halt in het middeleeuwse stadje Anagni. De kathedraal behoort tot de romaanse hoogtepunten van Italië. De uitgestrekte crypte, museaal ingericht, bezit de belangrijkste frescocyclus van midden-Italië. Logeren doen we in het hooggelegen befaamde badstadje Fiuggi, waar de typische, licht decadente sfeer van het fin de siècle is blijven hangen. We genieten er van een gezamenlijk diner.
Maandag 7 april
Het nog helemaal ommuurde en bijzonder pittoreske Alatri geeft een middeleeuwse indruk maar bezit indrukwekkende resten uit de romeinse en preromeinse tijd. De acropolis, opgetrokken uit cyclopische steenblokken, dateert grotendeels uit de 2de eeuw v.C.. In de romaanse Santa Maria Maggiore bewonderen we enkele middeleeuwse meesterwerken. De cisterciënzerabdij van Casamari getuigt van de overgang van de romaanse naar de gotische bouwvormen, die door deze monniken uit Frankrijk werden geïmporteerd. Hoog boven het stadje Cassino – met een belangrijke romeinse site – domineert de beroemdste Benedictijnerabdij wijd en zijd de omgeving. Na de dramatische vernielingen tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het complex voorbeeldig heropgebouwd. We sluiten de dag af in het pittoreske havenstadje Gaeta, gebouwd op de punt van een spits toelopend schiereiland, van het vasteland gescheiden door een geïsoleerde heuvel bekroond met een romeins mausoleum. Terugkeer naar Fiuggi.
Dinsdag 8 april 2025
In de drooggelegde Pontijnse moerassen stichtte het fascistische regime enkele ideale stadjes. We bezoeken Sabaudia, het best bewaarde van deze stadjes, het prototype van de rationalistische architectuur van de jaren 30. Vervolgens rijden we naar Fossanova, de oudste cisterciënzerabdij van het land, net zoals haar zuster Casamari gebouwd in de romaans-gotische overgangsstijl. In het gastenverblijf overleed Thomas van Aquino. We lunchen samen in de omgeving van de abdij. We sluiten onze reis af met een bezoek aan de feërieke tuin van Ninfa. Het gelijknamige riviertje heeft in deze kalkrijke streek een omgeving gecreëerd die de Romeinen interpreteerden als woonplaats van waternimfen. De familie Caetani, eigenaars sinds de middeleeuwen, herstelden de tuin in al haar magische charme. In de vroege avond vliegen we terug naar Brussel.
